Του Γιώργου Τζινάκου*
Η πρόσφατη έκθεση του Μάριο Ντράγκι για την ανταγωνιστικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έφερε στο προσκήνιο καίρια ζητήματα που αφορούν το οικονομικό μέλλον της ΕΕ. Ο «Super Μάριο» Ντράγκι δεν μάσησε τα λόγια του. Αν η Ευρώπη δεν αλλάξει πορεία, θα έχει έναν «αργό θάνατο», προειδοποίησε. Τις προειδοποιήσεις αυτές φυσικά διαβάζουν και τα πολλά επενδυτικά κεφάλαια του πλανήτη, μέρος των οποίων κατευθύνονται και στην Ευρώπη. Ο 77χρονος πρώην Πρωθυπουργός της Ιταλίας και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), διάσημος για τη δέσμευσή του να «κάνει ό,τι χρειάζεται» “whatever it takes”, για να σώσει το ευρώ κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους της Ευρώπης, έδωσε πριν λίγες μέρες τη συνταγή του για την εκκίνηση της υποτονικής Ευρωπαϊκής οικονομίας.
Αρχική δημοσίευση: Δευτέρα 16 Σεπτεμβρίου 2024, 21:12
Τελευταία ενημέρωση: Παρασκευή 20 Σεπτεμβρίου 2024, 21:55
Συμπεράσματα
Η έκθεση του Μάριο Ντράγκι προσφέρει μια στρατηγική ανάλυση των προκλήσεων και των ευκαιριών που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Ντράγκι υποστηρίζει ότι η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ απαιτεί έναν συνδυασμό πολιτικών που θα προωθήσουν την τεχνολογική καινοτομία, την ενεργειακή αυτονομία και την κοινωνική συνοχή. Παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, ο Ντράγκι είναι αισιόδοξος ότι η ΕΕ μπορεί να διατηρήσει την παγκόσμια ανταγωνιστικότητά της, αρκεί να υιοθετήσει μια ενιαία και στρατηγική προσέγγιση.
Για να δούμε όμως κάποια από τα χαρακτηριστικά σημεία της 400 σελίδων έκθεσης Ντράγκι, στα οποία δεν έπεσε φως από τα ΜΜΕ.
Σε πολλές μετρήσεις, έχει ανοίξει ένα μεγάλο χάσμα στο ΑΕΠ μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ, κυρίως λόγω της πιο έντονης επιβράδυνσης της αύξησης της παραγωγικότητας στην Ευρώπη. Τα νοικοκυριά της Ευρώπης έχουν πληρώσει το τίμημα του χαμένου βιοτικού επιπέδου. Το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα έχει σχεδόν διπλασιαστεί στις ΗΠΑ από ό,τι στην ΕΕ από το 2000. Σημειώνει επίσης ότι, η Ευρωπαϊκή Ένωση εισέρχεται στην πρώτη περίοδο της πρόσφατης ιστορίας της κατά την οποία η ανάπτυξη δεν θα υποστηριχθεί από την αύξηση του πληθυσμού. Μέχρι το 2040, το εργατικό δυναμικό προβλέπεται να συρρικνωθεί κατά σχεδόν 2 εκατ. εργαζόμενους ανά έτος. Θα πρέπει λοιπόν να στηριχτούμε περισσότερο στην παραγωγικότητα για να προωθήσουμε την ανάπτυξη, τονίζει ή να «εισάγουμε» περισσότερους μετανάστες με δεξιότητες, λέω εγώ.
Σε άλλο σημείο της εκθέσεως αναφέρεται στην ανταγωνιστικότητα της Ευρωπαϊκής οικονομίας. Πρώτο – και το πιο σημαντικό – η Ευρώπη πρέπει να επανεστιάσει βαθιά τις συλλογικές της προσπάθειες για να γεφυρώσει το χάσμα καινοτομίας με τις ΗΠΑ και την Κίνα, ειδικά στις προηγμένες τεχνολογίες. Η Ευρώπη έχει κολλήσει σε μια στατική βιομηχανική δομή με λίγες νέες εταιρείες να έρχονται να διαταράξουν τις υπάρχουσες βιομηχανίες ή να αναπτύξουν νέους μηχανισμούς ανάπτυξης. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει καμία εταιρεία στην ΕΕ με κεφαλαιοποίηση άνω των 100 δισεκατομμυρίων ευρώ που να έχει συσταθεί από την αρχή τα τελευταία 50 χρόνια, ενώ και οι έξι εταιρείες των ΗΠΑ με αποτίμηση άνω του 1 τρισεκατομμυρίου ευρώ έχουν δημιουργηθεί σε αυτή την περίοδο. Αυτή η έλλειψη δυναμισμού είναι αυτοεκπληρούμενη.
Εκπαίδευση
«Δεν υπάρχουν αρκετά ακαδημαϊκά ιδρύματα που να επιτυγχάνουν κορυφαία επίπεδα αριστείας και ο αγωγός από την καινοτομία στην εμπορευματοποίηση είναι αδύναμος», σημειώνει […] Ωστόσο, ενώ η ΕΕ διαθέτει ένα ισχυρό πανεπιστημιακό σύστημα κατά μέσο όρο, δεν υπάρχουν αρκετά πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα που να κατατάσσονται στην κορυφή. Χρησιμοποιώντας τον όγκο των δημοσιεύσεων σε κορυφαία επιστημονικά περιοδικά ως ενδεικτική μέτρηση, η ΕΕ έχει μόνο τρία ερευνητικά ιδρύματα που κατατάσσονται μεταξύ των κορυφαίων 50 παγκοσμίως, ενώ οι ΗΠΑ έχουν 21 και η Κίνα 15.
Ρυθμιστικά εμπόδια
Τα ρυθμιστικά εμπόδια για το scaling up (ανάπτυξη) είναι ιδιαίτερα επαχθή στον τομέα της τεχνολογίας, ειδικά για τις νέες εταιρείες. (σ.σ.: Εστιάζω ιδιαίτερα σε αυτό το σημείο, καθώς από την τεχνολογία θα προκύψουν – αν προκύψουν – οι νέοι επιχειρηματικοί κολοσσοί της ΕΕ (δείτε για παράδειγμα ποιες είναι οι μεγαλύτερες σε κεφαλαιοποίηση εταιρίες στις ΗΠΑ)).
Τα ρυθμιστικά εμπόδια περιορίζουν την ανάπτυξη με διάφορους τρόπους.
Πρώτον, πολύπλοκες και δαπανηρές διαδικασίες σε κατακερματισμένα εθνικά συστήματα αποθαρρύνουν τους εφευρέτες από την υποβολή Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας (IPRs), εμποδίζοντας τις νέες εταιρίες από τη μόχλευση της ενιαίας αγοράς.
Δεύτερον, η ρυθμιστική στάση της ΕΕ έναντι των εταιρειών τεχνολογίας εμποδίζει την καινοτομία: η ΕΕ έχει τώρα περίπου 100 νόμους που εστιάζουν στην τεχνολογία και πάνω από 270 ρυθμιστικές αρχές που δραστηριοποιούνται σε ψηφιακά δίκτυα σε όλα τα κράτη μέλη.
Πολλοί νόμοι της ΕΕ ακολουθούν μια προληπτική προσέγγιση, υπαγορεύοντας εκ των προτέρων συγκεκριμένες επιχειρηματικές πρακτικές για την αποφυγή πιθανών κινδύνων εκ των υστέρων. Για παράδειγμα, η Νομοθετική Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act) επιβάλλει πρόσθετες ρυθμιστικές απαιτήσεις σε μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης γενικού σκοπού που υπερβαίνουν ένα προκαθορισμένο όριο υπολογιστικής ισχύος – ένα όριο που ορισμένα μοντέλα τελευταίας τεχνολογίας ήδη υπερβαίνουν.
Τρίτον, οι ψηφιακές εταιρείες αποθαρρύνονται από το να δραστηριοποιούνται σε ολόκληρη την ΕΕ μέσω θυγατρικών, καθώς αντιμετωπίζουν ετερογενείς απαιτήσεις, πολλαπλασιασμό των ρυθμιστικών φορέων και «επιχρύσωση» της νομοθεσίας της ΕΕ από τις εθνικές αρχές των κρατών μελών.
Τέταρτον, οι περιορισμοί στην αποθήκευση και επεξεργασία δεδομένων δημιουργούν υψηλό κόστος συμμόρφωσης και εμποδίζουν τη δημιουργία μεγάλων, ολοκληρωμένων συνόλων δεδομένων για εκπαίδευση μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης.
Αυτός ο κατακερματισμός θέτει τις εταιρείες της ΕΕ σε μειονεκτική θέση σε σχέση με τις ΗΠΑ, που βασίζεται στον ιδιωτικό τομέα για τη δημιουργία τεράστιων συνόλων δεδομένων, και την Κίνα, η οποία μπορεί να αξιοποιήσει τα κεντρικά της ιδρύματα για τη συγκέντρωση δεδομένων. Αυτό το πρόβλημα επιδεινώνεται από την επιβολή του ανταγωνισμού στην ΕΕ που πιθανώς εμποδίζει τη συνεργασία εντός του κλάδου.
Τέλος, πολλοί διαφορετικοί εθνικοί κανόνες στις δημόσιες προμήθειες δημιουργούν υψηλό συνεχές κόστος για τους παρόχους cloud. Το καθαρό αποτέλεσμα αυτής της επιβάρυνσης των ρυθμίσεων είναι ότι μόνο μεγαλύτερες εταιρείες – οι οποίες συχνά δεν εδρεύουν στην ΕΕ – έχουν την οικονομική ικανότητα και κίνητρο να επωμιστούν το κόστος της συμμόρφωσης. Οι νέες καινοτόμες εταιρείες τεχνολογίας μπορεί να επιλέξουν να μην δραστηριοποιηθούν καθόλου στην ΕΕ».
Και δεν αναφέρεται φυσικά στην Ελλάδα, όπου είμαστε στο άλλο άκρο καθώς χρειάστηκαν τέσσερα (4!!!) χρόνια για να εκδοθεί μόνο η οικοδομική άδεια του πρώτου από τα τρία data centers της Microsoft, ώστε να ολοκληρωθεί η επένδυση ύψους 1 δισ. ευρώ στην Ανατολική Αττική…. Και αυτό μετά από κυβερνητική παρέμβαση. Τι να πεις….
Κλειδιά για την Ανταγωνιστικότητα
Ένας βασικός τομέας της έκθεσης επικεντρώνεται στην τεχνολογική καινοτομία. Ο Ντράγκι επισημαίνει ότι η ΕΕ υπολείπεται των ΗΠΑ και της Κίνας σε επενδύσεις στην έρευνα και την ανάπτυξη (R&D). Προτείνει την αύξηση των επενδύσεων σε στρατηγικούς τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η κυβερνοασφάλεια και οι πράσινες τεχνολογίες. Αυτές οι επενδύσεις πρέπει να συνοδεύονται από βελτιώσεις στην εκπαίδευση και την κατάρτιση του εργατικού δυναμικού, ώστε η Ευρώπη να μπορέσει να ανταγωνιστεί στις νέες τεχνολογίες του μέλλοντος.
Η ενεργειακή πολιτική είναι επίσης κεντρικό σημείο της έκθεσης. Ο Ντράγκι τονίζει την ανάγκη για ενίσχυση της ενεργειακής αυτονομίας της ΕΕ μέσω επενδύσεων στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τη δημιουργία μιας κοινής ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής. Η ευάλωτη θέση της Ευρώπης, ιδιαίτερα λόγω της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο, έχει αναδείξει την ανάγκη για ταχύτερη μετάβαση σε εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Η έκθεση προτείνει, επίσης, ενιαία πολιτική για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, δίνοντας έμφαση στην καινοτομία και την ενίσχυση των πράσινων βιομηχανιών.
Κοινωνική Συνοχή
Ο Ντράγκι δεν παραλείπει να αναφερθεί και στη σημασία της κοινωνικής συνοχής για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας. Υποστηρίζει ότι οι ανισότητες μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ, καθώς και εντός αυτών, μπορούν να αποτελέσουν τροχοπέδη για την οικονομική ανάπτυξη. Η έκθεση προτείνει την εφαρμογή πολιτικών που θα μειώνουν αυτές τις ανισότητες, όπως η ενίσχυση της κοινωνικής πρόνοιας και των συστημάτων υγείας, αλλά και η βελτίωση των μισθών και των συνθηκών εργασίας.
Χρηματοδότηση
Όσον αφορά την απαιτούμενη χρηματοδότηση για τις «τεράστιες επενδυτικές ανάγκες» στην ψηφιοποίηση και την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές της οικονομίας και την αύξηση της αμυντικής ικανότητας της ΕΕ, ο Μ. Ντράγκι ανέφερε ότι η ΕΕ χρειάζεται επιπλέον επενδύσεις ύψους 750-800 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως – που αντιστοιχεί στο 5% του ΑΕΠ – , πολύ υψηλότερο του 1%-2% του Σχεδίου Μάρσαλ για την ανοικοδόμηση της Ευρώπης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Διαβάστε ολόκληρη την έκθεση Ντράγκι εδώ: https://commission.europa.eu/document/download/97e481fd-2dc3-412d-be4c-f152a8232961_en
Η «ατμομηχανή» της Ευρώπης
Γιατί όμως τα γράφει αυτά ο Ντράγκι και τι γίνεται με την «ατμομηχανή» της Ευρώπης, τη Γερμανική οικονομία. Ας δούμε κάποια στοιχεία τα οποία δεν μπορούσε να γράψει φυσικά στην έκθεσή του.
Κατά αρχάς, ας δούμε την «αφρόκρεμα» των εταιριών της Ευρώπης:
Στην ανωτέρω εικόνα οι μεγαλύτερες σε κεφαλαιοποίηση εταιρείες της Ευρώπης. Στις δύο πρώτες θέσεις μια Δανέζικη εταιρεία που πωλεί φάρμακα για την παχυσαρκία σε Αμερικανούς (το Ozempic της Novo Nordisk) και μια γαλλική εταιρεία που πουλά τσάντες σε Ασιάτες (Louis Vuitton). Πρέπει να είμαστε πολύ περήφανοι για το πόσο καινοτόμος είναι η Ευρώπη. Η ASML (ημιαγωγοί) από μόνη της δεν θα εμποδίσει την Ευρώπη, όπως πάει, να γίνει υπαίθριο μουσείο.
Κατά δεύτερον, ένα αποκαλυπτικό διάγραμμα του Bloomberg, μόλις το 2011 το γερμανικό ΑΕΠ ήταν περίπου διπλάσιο από το ΑΕΠ της Καλιφόρνια, ενώ τώρα είναι σχεδόν το ίδιο (στοιχεία έως και 2022 στο γράφημα. Το 2023 η Καλιφόρνια παραμένει 5η οικονομία του πλανήτη με $3.9 τρισ. με τη Γερμανία στην 4η θέση με 4,4 τρισ. δολάρια). Σε αυτή τη μεγέθυνση του ΑΕΠ της Καλιφόρνια βοήθησε και η αύξηση του πληθυσμού της.
Η Γερμανία είναι μια χώρα με βιομηχανία του περασμένου αιώνα, γκροτέσκο υπερ-ρυθμίσεις, έρημες υποδομές, έλλειψη καινοτομίας και «πράσινη παράνοια». Με την ενεργειακή αυτοκτονία να οδηγεί την αποβιομηχάνιση και την αύξηση της ανεργίας, πώς θα πρέπει να αρχίσει να αναπτύσσεται ξανά η γερμανική οικονομία; Είναι κρίμα.
Το γερμανικό επιχειρηματικό μοντέλο βασίστηκε σε:
- Φτηνή ενέργεια από τη Ρωσία
- Φτηνοί υπεργολάβοι στην Ανατολική Ευρώπη
- Σταθερά αυξανόμενες εξαγωγές προς την Κίνα
- Ανάθεση της στρατιωτικής της υπεράσπισης στους φορολογούμενους των ΗΠΑ. Η Αμερικανική προστασία (ΝΑΤΟ) επέτρεψε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες να περιορίσουν τις αμυντικές δαπάνες στο ελάχιστο.
Και τα τρία ανωτέρω έχουν πλέον εκλείψει, αλλά οι Γερμανοί πολιτικοί και τα συνδικάτα εξακολουθούν να είναι κολλημένοι σε έναν κόσμο που δεν υπάρχει πια. Αλλά και το 4ο έχει αρχίσει να περιορίζεται καθώς έγιναν παραγγελίες πυραυλικών συστημάτων και F-35 από τις ΗΠΑ, ενώ ο νέος Επίτροπος Άμυνας της ΕΕ, Άντριους Κουμπίλιους, επιδιώκει μακροπρόθεσμες παραγγελίες στην αμυντική βιομηχανία – πρόταση στην οποία αντιτίθενται οι Γερμανοί και οι Ολλανδοί, που είναι και οι μεγαλύτεροι χρηματοδότες του προϋπολογισμού της ΕΕ.
Γιατί ο δείκτης DAX στο χρηματιστηρίου της Φρανκφούρτης διαπραγματεύεται κοντά σε νέα υψηλά;
Γιατί όμως ενώ η γερμανική οικονομία βρίσκεται και πάλι ένα βήμα πριν την ύφεση, ο χρηματιστηριακός δείκτης DAX εμφανίζει εντυπωσιακή άνοδο;
Η ισχυρή άνοδος του δείκτη DAX 40 το 2024 μπορεί να αποδοθεί σε διάφορους βασικούς παράγοντες:
- Προσδοκίες για χαμηλότερα επιτόκια: Οι επενδυτές είναι αισιόδοξοι ότι οι κεντρικές τράπεζες, ειδικά στην Ευρωζώνη και τις ΗΠΑ, θα συνεχίσουν να μειώνουν τα επιτόκια μετά από μια περίοδο επιθετικών αυξήσεων για την καταπολέμηση του πληθωρισμού.
- Βελτίωση των οικονομικών συνθηκών: Τα θετικά οικονομικά στοιχεία από τις ΗΠΑ, όπως οι ισχυρές λιανικές πωλήσεις, ενισχύουν το επενδυτικό κλίμα παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας. Αυτό έχει συμπληρωθεί από την αποδυνάμωση του ευρώ, η οποία καθιστά τις γερμανικές εξαγωγές πιο ανταγωνιστικές, υποστηρίζοντας περαιτέρω τις εταιρείες που είναι εισηγμένες στον DAX.
- Η επιρροή του παγκόσμιου τεχνολογικού τομέα: Οι επιδόσεις των αμερικανικών τεχνολογικών κολοσσών όπως οι Magnificent 8 (Nvidia, Meta, Tesla, Amazon, Netflix, Google, Microsoft, Apple) είχαν θετική δευτερογενή επίδραση στις παγκόσμιες αγορές, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας. Με ισχυρά κέρδη από αυτές τις εταιρείες, η εμπιστοσύνη των επενδυτών έχει ενισχυθεί, βοηθώντας τον DAX να φτάσει σε νέα υψηλά.
- Οι εταιρείες που περιλαμβάνονται στον δείκτη εμφάνισαν αύξηση κερδών, με αποτέλεσμα πολλοί επενδυτές να προτιμούν από το να διατηρούν τα χρήματά τους στις τράπεζες με αρνητικά επιτόκια και να χάνουν κεφάλαιο, να επενδύουν σε αυτές και να λαμβάνουν μερίσματα, όπως οι Αμερικανοί.
- Σε αντίθεση με τις αυτοκινητοβιομηχανίες που διαπραγματεύονται το 2024 με ζημιές, κάποιες εταιρίες, για δικούς τους λόγους εμφάνισαν εντυπωσιακή άνοδο συμπαρασείροντας τον δείκτη. Ενδεικτικά αναφέρω, την Commerzbank στην οποία απόκτησαν μερίδιο οι Ιταλοί της UniCredit (μέτοχος και στην Alpha Bank), με απόδοση +46% για το 2024, η αμυντική βιομηχανία Rheinmetall για προφανείς λόγους λόγω πολέμου, με +70%, η Siemens Energy με +170%!!! κ.α.
«Όχι» από Γερμανία
Ο Ντράγκι έγραψε αρκετές αλήθειες και ήδη εισέπραξε ένα μεγαλοπρεπές «όχι» από τη Γερμανία, σχετικά με τη χρηματοδότηση του σχεδίου του. Ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Κρίστιαν Λίντνερ είπε «nein» (όχι) στην έκκληση του Μάριο Ντράγκι για έκδοση ευρω-ομολόγου.
Από την άλλη έχουμε την Ελλάδα, που μετά το tweet του Ίλον Μασκ έμαθε όλος ο κόσμος ότι οι θάνατοι στη χώρα είναι διπλάσιοι από τις γεννήσεις, γεγονός που την οδηγεί να ανακηρυχθεί το νο1 γηροκομείο της Ευρώπης, με ένα ασφαλιστικό για το οποίο θα έπρεπε να είχαν ληφθεί μέτρα προ 20ετίας καθώς όλες οι κυβερνήσεις κλοτσάνε το ντενεκεδάκι για τον επόμενο και με ένα προβληματικό οικονομικό μοντέλο που βασίζεται κυρίως στην εισαγόμενη κατανάλωση με το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών μονίμως ελλειμματικό και τις εξαγωγές με τα τουριστικά έσοδα να δείχνουν ότι έχουν πιάσει «ταβάνι».
Σε επόμενο σημείωμα θα αναλύσω πως η Ευρώπη βρίσκεται στο δρόμο να γίνει Γηροκομείο. Υπάρχουν κάποιες «εύκολες» λύσεις για να αποφευχθεί η κατάρρευση:
- Δραστική αύξηση των ηλικιών συνταξιοδότησης
- Περικοπή συντάξεων και υγειονομικής περίθαλψης
- Ειδικευμένη, μορφωμένη μετανάστευση
- Αύξηση γεννήσεων – Βελτίωση εκπαιδευτικού συστήματος
Κανένα από αυτά τα 4 δεν συμβαίνει. Τι μου διαφεύγει; Στο άρθρο μου θα γράψω για τις «δύσκολες» λύσεις.
*Ο Γιώργος Τζινάκος είναι σύμβουλος επιχειρήσεων.
