του Michael Burleigh (*)
Η Βρετανία, όπως και η Ρωσία, ξέρει πώς είναι να χάνεις μια αυτοκρατορία. Εκτός από την απώλεια οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος, υπάρχει κι ένα ψυχολογικό σοκ για μια χώρα που κάποτε διοικούσε άλλες και ξαφνικά βρίσκεται μόνη.
Από τότε που κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, πριν από 30 χρόνια, η Ρωσία προσπαθεί να ανακτήσει τα παλιά της μεγαλεία και να αποδείξει ότι εξακολουθεί να είναι μια παγκόσμια δύναμη. Η Βρετανία, όταν εγκαταλείψει την Ευρωπαϊκή Ένωση, θα εισέλθει σε ένα νέο στάδιο της αναζήτησης ενός μετα-αυτοκρατορικού ρόλου. Το ερώτημα είναι αν ορίζουμε τον εαυτό μας σε αντιπαράθεση με την ΕΕ, όπως κάνει η Ρωσία, ή διαμορφώνοντας μια νέα σχέση μαζί της.
Ως συνταγματάρχης της KGB στη Δρέσδη το 1989, ο Πούτιν θεωρούσε ότι η κατάρρευση της ΕΣΣΔ ήταν «η μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του 20ού αιώνα». Από τότε που ανέλαβε την εξουσία, πριν από 20 χρόνια, έχει βαλθεί να οικοδομήσει μια νέα ρωσική ταυτότητα. Και επειδή οι Ρώσοι δεν είναι όσο πολλοί θα ήθελε, επικαλείται μια ευρύτερη, ευρωασιατική ταυτότητα που έρχεται σε αντίθεση με τις δημοκρατικές και φιλελεύθερες αξίες της ΕΕ. Για να προωθήσει αυτή την ταυτότητα, ο Πούτιν έχει ξεκινήσει μια σειρά εκθέσεων με τίτλο «Ρωσία – Η Ιστορία μου», εμπνεόμενος από τον εξομολογητή του στη Ρωσική Ορθόδοξη εκκλησία.
Όσο κι αν φαίνεται περίεργο για κάποιον που χρωστάει την καριέρα του στον κομμουνισμό, ο Πούτιν δεν αντλεί έμπνευση από την Οκτωβριανή Επανάσταση ούτε από προσωπικότητες σαν τον Λένιν και τον Τρότσκι. Αντιθέτως, λατρεύει στρατηγούς όπως ο Ντενίκιν και ο Κολτσάκ, που πολέμησαν εναντίον των κομμουνιστών στον ρωσικό εμφύλιο πόλεμο. Ο Στάλιν δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού, εκτός από την ταύτισή του με τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο (1941-45) που άγγιξε κάθε ρωσική οικογένεια.
Ο μεγάλος ήρωας του Πούτιν είναι ο Πέτερ Στολίπιν, που προσπάθησε να μεταμορφώσει τη Ρωσία με μη επαναστατικά μέσα μέχρι τη δολοφονία του, το 1911. Ο Πούτιν παραφράζει συχνά τη φράση που είχε πει ο Στολίπιν στους φιλελεύθερους στο κοινοβούλιο: «Εσείς χρειάζεστε μια μεγάλη αναταραχή. Εμείς χρειαζόμαστε μια Μεγάλη Ρωσία». Θαυμάζει επίσης ηγέτες όπως ο Μέγας Πέτρος, ο Αλέξανδρος Β’ και, κυρίως, ο Αλέξανδρος Γ’. Το 2017, ο Πούτιν επισκέφθηκε την Κριμαία για να αποκαλύψει ένα τεράστιο άγαλμα του Αλεξάνδρου Γ’, γνωστού για τον αφορισμό του: «Η μόνη πολιτική που μπορούμε να έχουμε είναι καθαρά και εθνικά ρωσική». Με όρους του 2020, αυτό σημαίνει δημιουργία και διαχείριση υβριδικών συγκρούσεων σε όλο τον κόσμο, καθώς και παρενόχληση της Δύσης με διάφορες ανατρεπτικές πράξεις.
Αυτό είναι ασφαλώς ευκολότερο από την αντιμετώπιση της φτώχειας ή της υπογεννητικότητας. Ο Πούτιν ασχολείται έτσι με αυτό που οι Ρώσοι αποκαλούν «Πρόβλημα 24»: πώς θα παραμείνει δηλαδή στην εξουσία όταν λήξει η θητεία του, σε τέσσερα χρόνια. Το μόνο που δεν τον απασχολεί, αντίθετα με τον Μπόρις Τζόνσον, είναι ο κίνδυνος διάσπασης της χώρας του.
Η μετα-αυτοκρατορική νεύρωση της Αγγλίας είναι διαφορετικού τύπου, καθώς δεν είμαστε μια αχανής χώρα όπως η Ρωσία. Η αποκέντρωση στην οποία κατέφυγε η κυβέρνηση Μπλερ για να αντιμετωπίσει το αίτημα της ανεξαρτησίας της Σκωτίας, και στη συνέχεια επεκτάθηκε στην Ουαλία και τη Βόρεια Ιρλανδία, δυσαρέστησε τους Άγγλους, οι οποίοι ξέσπασαν στις Βρυξέλλες.
Η ρωσοφοβία είναι βαθιά ριζωμένη στη βρετανική ιστορία και απορρέει από τη σύγκρουση των δύο ανταγωνιστικών αυτοκρατοριών κατά τον 19ο αιώνα. Τι θα συμβεί όμως αν η Βρετανία και η Ρωσία ανακαλύψουν ότι έχουν κοινά συμφέροντα; Μήπως γίνουν οι κακοί γείτονες της Ευρωπαϊκής Ένωσης;
Τι θα συμβεί αν το Ηνωμένο Βασίλειο διασπαστεί, είτε λόγω της ανεξαρτησίας της Σκωτίας είτε λόγω της επανένωσης της Ιρλανδίας; Η ευθύνη θα επιρριφθεί στην ΕΕ. Και ο φόβος δεν είναι ότι ο Τζόνσον θα συνεργαστεί με τον Πούτιν σε μια επίθεση εναντίον της ΕΕ ή των φιλελεύθερων αξιών. Αλλά ότι μια οργισμένη Αγγλία, όπως και η βίαιη Ρωσία, θα αποτελεί μια διαρκή ενόχληση για την οικογένεια από την οποία έφυγε. Και αυτό θα αρέσει ασφαλώς πολύ στον Πούτιν.
(*) Ο Μάικλ Μπέρλεϊ είναι Άγγλος συγγραφέας και ιστορικός
(Πηγή: The Times)
