Η Ελλάδα ανακάμπτει, μεταρρυθμίζεται, έχει ισχυρά πλεονάσματα, γι αυτό υποστηρίζω την ιδέα της «καθαρής εξόδου» από το οικονομικό πρόγραμμα, δηλώνει στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) Suma Chakrabarti (Σούμα Τσακραμπάρτι).
Η EBRD είναι η ευρωπαϊκή τράπεζα που έχει εμπλακεί ενεργά τα τελευταία 2,5 χρόνια στην αναπτυξιακή προσπάθεια της Ελλάδας, με επενδύσεις σε δικτυακές υποδομές-τηλεπικοινωνίες, ενέργεια- χρηματοδότησε την ανακεφαλαιοποίηση των 4 συστημικών τραπεζών και την αναβάθμιση των περιφερειακών αεροδρομίων της χώρας, ενώ στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός της για το προσεχές μέλλον βρίσκεται η χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων(ΜμΕ) σε συνδυασμό με την απασχόληση των νέων. Διερευνά παράλληλα το μεγάλο δυναμικό που διαθέτει η Ελλάδα στον αγροδιατροφικό τομέα.
Ο κ. Τσακραμπάρτι, στη συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ κατά την ολιγοήμερη παραμονή του στην Ελλάδα, δεν κρύβει τα προβλήματα που έχει διαπιστώσει στη χώρα μας, τονίζοντας κυρίως τις καθυστερήσεις στη δικαιοσύνη και στις αδειοδοτήσεις, η αντιμετώπιση των οποίων θα συμβάλει σημαντικά στην εικόνα της Ελλάδας ως πιο ελκυστικού επενδυτικού προορισμού. Επισημαίνει επίσης ότι η ανάπτυξη βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα. «Χρειαζόμαστε ταχύτερη ανάπτυξη», τονίζει.
Για το δημόσιο χρέος, επισημαίνει ότι υπάρχει πρόβλημα για «κάποια σημεία που κορυφώνονται οι πληρωμές» και πρέπει να υπάρξει συζήτηση με τους πιστωτές αν χρειάζεται κάποια προσαρμογή.
Στο ευρωπαϊκό πεδίο, υπογραμμίζει ως μεγάλο πρόβλημα, την «αύξηση των ανισοτήτων», τόσο μεταξύ των χωρών όσο και στο εσωτερικό τους. Η EBRD, προσθέτει, δίνει έμφαση στην αντιμετώπιση του προβλήματος, σχεδιάζοντας χρηματοδοτικά προϊόντα γι’ αυτούς που είναι αποκλεισμένοι από την αγορά.
Σ αυτό «το ταξίδι», όπως λέει χαρακτηριστικά, που θα πάρει πάνω από δέκα χρόνια, πρέπει να συμμετάσχει ενεργά και η Κομισιόν παρέχοντας χρήματα και κυρίως ευκαιρίες, προκειμένου να αναστραφεί το κλίμα που οδηγεί στην άνοδο των λαϊκιστικών και ακροδεξιών δυνάμεων.
Τέλος, βλέπει το φαινόμενο του brain drain να μπορεί να αναστραφεί και στην Ελλάδα, όπως αναστράφηκε στην Ιρλανδία, στην Πορτογαλία και στην Ινδία. Χρειάζεται ωστόσο, τονίζει, κάτι παραπάνω από οικονομική ανάπτυξη…αλλά είναι δυνατόν.
Ολόκληρη η συνέντευξη του Σούμα Τσακραμπάρτι:
ΕΡ: Ποιος είναι ο σκοπός της επίσκεψής σας στην Ελλάδα
Ο κύριος λόγος είναι να κάνουμε απολογισμό της παρουσίας μας εδώ επί 2,5 χρόνια. Δεχθήκαμε αίτημα από την ελληνική κυβέρνηση να εξετάσουμε επέκταση της «εντολής» μας, η οποία λήγει το 2020 και η κυβέρνηση θέλει να την επεκτείνει ως το 2025, γιατί είχαμε επιτυχημένες δράσεις. Θα πάω λοιπόν πίσω στο ΔΣ της τράπεζάς μας και θα εισηγηθώ καθαρά ότι πρέπει να στηρίξουμε την Ελλάδα με την επέκταση της δράσης μας.
ΕΡ: Πείτε μας λίγα λόγια γι αυτόν τον απολογισμό;
Η EBRD ήταν ισχυρός εταίρος στη διαδικασία της ανάκαμψης και στα δυόμισι αυτά χρόνια έχουμε επενδύσει 1,6 δις. Εχουμε εγκρίνει 31 projects – στον ιδιωτικό τομέα 100%- και το 20% απ’ αυτά είναι σε equity (μετοχικό κεφάλαιο) το οποίο είναι πολύ υψηλό ποσοστό σε σχέση με άλλες χώρες και θεωρώ ότι είναι καλό. Η Ελλάδα είναι σήμερα η πέμπτη μεγαλύτερη αγορά μας σε σύνολο 37 χωρών, γεγονός εντυπωσιακό.
Εχουμε κάνει πολλά ενδιαφέροντα projects, για παράδειγμα στην ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα, ειδικότερα για την ανάπτυξη των εξαγωγών, έχουμε εμπλακεί στην Cosmote με κοινοπρακτικό δάνειο, έχουμε κάνει επενδύσεις μετοχικού κεφαλαίου και έχουμε πολλά τέτοια παραδείγματα. Στον χρηματοπιστωτικό τομέα έχουμε κάνει πολλά επίσης, έχουμε εμπλακεί στην ανακεφαλαιοποίηση των 4 συστημικών τραπεζών, στην τιτλοποίηση (securitιzation), στα καλυμμένα ομόλογα, καθώς και στην έκδοση ομολόγων και ένας τρίτος τομέας ήταν η συμμετοχή στον ιδιωτικό τομέα, στην ενέργεια και στις υποδομές. Εχουμε επίσης χρηματοδοτήσει την ιδιωτικοποίηση των δεκατεσσάρων περιφερειακών αεροδρομίων από τη Fraport. Εχουμε ακόμη παράσχει τεχνική βοήθεια σε τρεις δήμους. Εχουν γίνει πολλά και έχουμε φιλόδοξα σχέδια γι αυτή τη χρονιά
ΕΡ: Στο μέλλον σε ποιες δράσεις θα στραφείτε;
Θέλαμε ήδη πριν την επέκταση της «εντολής» μας να στραφούμε στην αγορά ακινήτων, στον τουριστικό τομέα, καθώς και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Η EBRD είναι η πρώτη τράπεζα στον χώρο των ΑΠΕ, της πράσινης ενέργειας και της πράσινης οικονομίας. Τον περασμένο χρόνο το 43% όλων των επενδύσεών μας σε 37 χώρες αφορούσαν τον χώρο της πράσινης οικονομίας. Αλλά στην Ελλάδα δεν έχουμε κάνει αρκετά, σε αντίθεση με άλλες χώρες, πιστεύω λοιπόν ότι θα επικεντρωθούμε στις ΑΠΕ. Ασφαλώς θα συνεχίσουμε και στον χρηματοπιστωτικό τομέα και θα κάνουμε περισσότερα στα private equity funds (εταιρίες επιχειρηματικών συμμετοχών) καθώς η Ελλάδα αρχίζει να αναπτύσσεται ξανά.
Ενας άλλος τομέας στον οποίο θέλουμε να εμπλακούμε περισσότερο είναι ο αγροδιατροφικός (agribusiness). Η Ελλάδα έχει ένα πραγματικά μεγάλο δυναμικό στον τομέα. Μιλάμε με διάφορες εταιρίες. Πήγα στη Θεσσαλονίκη και συζήτησα με τον πρόεδρο της Ομοσπονδίας Βιομηχάνων Βορείου Ελλάδας, τον κ. Α. Σαβάκη, για την αγροδιατροφική βιομηχανία και πώς μπορούμε να εμπλακούμε. Είναι ένας τομέας που θέλουμε να διερευνήσουμε περισσότερο. Εχουμε πολλά σχέδια. Υπάρχουν δύο ακόμη τομείς ενδιαφέροντος. Στον τομέα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜμΕ), αν και αλλού είμαστε πολύ ισχυροί, τόσο στην παροχή συμβουλών, όσο και στις πιστώσεις, θέλουμε να κάνουμε περισσότερα και στην Ελλάδα. Εχουμε ήδη αρχίσει να δουλεύουμε σ΄αυτόν τον τομέα και έχουμε στο Γραφείο μας μια ομάδα συμβουλευτικών υπηρεσιών για τις ΜμΕ και θα ήθελα να δω αυτό να επεκτείνεται σε όλη την Ελλάδα.
Το δεύτερο είναι ότι θέλουμε να δουλέψουμε περισσότερο με τους δήμους. Σε πολλές άλλες χώρες παρέχουμε επενδύσεις για δημοτικές υπηρεσίες, για βασικές παροχές που χρειάζεται ο κόσμος, όπως το νερό, οι δημόσιες μεταφορές, η θέρμανση, ο φωτισμός, για τα οποία δεν έχουμε κάνει αρκετά στην Ελλάδα. Τώρα με τη χρονική επέκταση της δράσης μας πιστεύω ότι είναι μια ευκαιρία να επενδύσουμε περισσότερα, όχι μόνον στην Αθήνα αλλά και στις μικρότερες πόλεις και δήμους.
Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι πολλά έχουν γίνει, αλλά και πολλά μένει να γίνουν.
ΕΡ: Πώς είναι το επενδυτικό κλίμα στην Ελλάδα σήμερα. Είναι φιλικό για τους υποψήφιους επενδυτές;
Είναι φιλικότερο απ’ ότι στο παρελθόν, αλλά πρέπει να γίνουν κι άλλα. Ας ξεκινήσουμε απ’ αυτά που πάνε καλά. Πρώτα απ όλα η οικονομική ανάκαμψη βοηθάει. Η εικόνα της Ελλάδας για πολλούς επενδυτές στο εξωτερικό είναι καλύτερη, καθώς σημειώνεται ακάκαμψη. Η ανάπτυξη ωστόσο είναι πολύ χαμηλά. Χρειάζεται ταχύτερη ανάπτυξη η Ελλάδα, αλλά η απασχόληση αυξάνει. Θα ήθελα να πω λοιπόν στους επενδυτές ότι αυτά είναι πολύ καλά νέα, αλλά χρειαζόμαστε ταχύτερη ανάπτυξη. Αυτή είναι η αλήθεια.
Πιστεύω επίσης ότι η κυβέρνηση έδειξε ότι μπορεί να προωθήσει δύσκολες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Είναι πολύ επώδυνο και καθόλου εύκολο για καμιά χώρα. Αλλά έχουν γίνει μεταρρυθμίσεις στο συνταξιοδοτικό, στην αγορά εργασίας, θέματα τα οποία η Ελλάδα έχει προωθήσει και είναι πολύ πιο ανταγωνιστική εξαιτίας όλων αυτών των μεταρρυθμίσεων. Το μοναδιαίο κόστος εργασίας έχει πέσει επίσης εμφανώς. Πιστεύω λοιπόν ότι είναι πιο ελκυστικός προορισμός απ’ ότι πριν 5-6 χρόνια για τους επενδυτές. Αλλά το ταξίδι συνεχίζεται και πρέπει να γίνουν πολλά για να γίνει το επενδυτικό κλίμα πιο ελκυστικό.
Ενα από τα θέματα που με ανησυχούν, που είναι μακρόχρονο, είναι η ποιότητα της δημόσιας διοίκησης, η οποία πρέπει να βελτιωθεί. Αυτό μετράει για τον ιδιωτικό τομέα. Πολλοί έχουν συναλλαγές με το κράτος και θέλουν την καλύτερη λειτουργία του. Αυτό είναι ένα θέμα.
Κατά δεύτερον, πολλοί μιλούν για τη μεταρρύθμιση γης, χρειάζονται τη μεταρρύθμιση και να έχουν ξεκαθαρισμένη ιδιοκτησία γης , αλλά πιστεύω ότι θα προκύψει πολύ ταχύτερο κέρδος αν γίνει προσπάθεια να ξεκαθαρίσουν οι στοιβαγμένες δικαστικές υποθέσεις. Οι περισσότεροι επενδυτές όταν πρόκειται να αποφασίσουν μεταξύ της χώρας Α και της χώρας Β, ένα από τα θέματα που κοιτάζουν είναι η ταχύτητα των αποφάσεων των εμπορικών δικαστηρίων. Γιατί αν υπάρχουν διαμάχες, θέλουν να επιλυθούν γρήγορα, ουσιαστικά και αποτελεσματικά.
Στην Ελλάδα υπάρχουν τεράστιες καθυστερήσεις υποθέσεων από το παρελθόν που μένουν κολλημένες. Ένα από τα θέματα λοιπόν στα οποία θα ήθελα να δω την κυβέρνηση να δουλεύει είναι να προσπαθήσει να κάνει τις παραδοσιακές διαδικασίες να κινηθούν ταχύτερα. Μπορεί να χρειαστούν επιπλέον πόροι ή επείγοντα μέτρα, αλλά θα κάνουν εν μια νυκτί τη διαφορά στον τρόπο που γίνεται αντιληπτή η Ελλάδα.
Το τελευταίο θέμα το οποίο εθιξε ο κ. Δραγασάκης είναι ότι χρειάζεται πολύς χρόνος για να πάρει κάποιος άδεια, προκειμένου να λειτουργήσει μια νέα επιχείρηση, κάτι που φαίνεται και στην ανάλυση της τράπεζας επίσης.
Αρα αν όλη η διαδικασία αδειοδότησης πάει γρηγορότερα, θα είναι επίσης ελκυστικό.
Ας πούμε λοιπόν ότι η Ελλάδα κάνει ένα καλό ταξίδι…
ΕΡ: Αλλά βλέπετε γραφειοκρατικά προβλήματα…
Γραφειοκρατικά αλλά μπορούν να λυθούν με κάποια πολιτική ώθηση.
ΕΡ: Θα θελα να μου σχολιάσετε ποια είναι η κατάσταση των ελληνικών τραπεζών και ποιες οι σχέσεις τους με την EBRD
Το κλειδί είναι οι 4 συστημικές τράπεζες, στις οποίες έχουμε μερίδιο. Αν δεν αναλάμβανε η EBRD, οι άλλες τράπεζες δεν θα τόκαναν. Εμείς το κάναμε γιατί ήταν πολύ σημαντικό για το μέλλον της Ελλάδας οι 4 συστημικές τράπεζες να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους, να είναι πιο αποτελεσματικές στη χώρα. Και πιστεύω ότι το μεγαλύτερο, το μεγαλύτερο όφελος που προέκυψε ήταν ότι βελτιώθηκε η εταιρική διακυβέρνηση και στις 4 συστημικές τράπεζες. Διοικούνται πολύ καλύτερα απ’ ότι στο παρελθόν. Αλλά υπάρχει πολύς δρόμος ακόμη. Θα είμαστε μέσα σ’ αυτό για πολλά χρόνια, δεν είμαστε εδώ μόνον για να πάρουμε ένα μετοχικό μερίδιο και να βγούμε μετά. Προσπαθούμε να βοηθήσουμε στη βελτίωση αυτών των τραπεζών για αρκετά χρόνια. Αλλά είμαι ικανοποιημένος που η λήψη αποφάσεων, η διοίκηση αυτών των τραπεζών έχει πραγματικά βελτιωθεί πολύ. Αυτή τη φορά δεν έχω χρόνο να ασχοληθώ μ ‘αυτό ο θέμα αλλά πιστεύω στην επόμενη επίσκεψη θα αφιερώσουμε χρόνο και για τις τράπεζες.
ΕΡ: H ελληνική κυβέρνηση επιθυμεί μια «καθαρή έξοδο» από το τρίτο οικονομικό πρόγραμμα χωρίς προληπτική γραμμή. Συμμερίζεστε αυτή την άποψη;
Πιστεύω ότι είναι δυνατόν, ασφαλώς. Το βλέπω γιατί πρώτα απ΄ όλα η ανάκαμψη επιστρέφει και γιατί γίνονται μεταρρυθμίσεις. Η Ελλάδα έχει καλύτερη εικόνα σε σχέση με τις προηγούμενες επιδόσεις της με το ΔΝΤ και τους άλλους θεσμούς.
Δεύτερον και πιο σημαντικό, η Ελλάδα εξακολουθεί να έχει πλεονάσματα που είναι σημαντικά δημοσιονομικά πλεονάσματα και άρα δεν υπάρχει πολύ ισχυρό επιχείρημα για την Ελλάδα να δανειστεί ξανά, να πάρει ένα άλλο πρόγραμμα τώρα αμέσως. Είμαι ως εκ τούτου πολύ υποστηρικτικός της ιδέας της καθαρής εξόδου όπως το θέσατε, αλλά μετά από μια καλή τέταρτη αξιολόγηση με τους θεσμούς. Με βάση αυτά που η ελληνική κυβέρνηση μου είπε, η πρόθεσή της είναι να βγει προς το καλοκαίρι με πολύ καθαρό τρόπο.
Είμαι σίγουρος ότι το ΔΝΤ και οι άλλοι θεσμοί, ακόμη κι’ αν δεν υπάρχει πρόγραμμα, παρακολουθούν κάθε χώρα. Ετσι, καθώς το ΔΝΤ ακολουθεί μια διαδικασία που αποκαλείται άρθρο 4, θα την ακολουθήσει για την Ελλάδα όπως και για το ΗΒ και τις άλλες χώρες που δεν έχουν προγράμματα.
ΕΡ: Δεν πιστεύετε ότι το χρέος είναι πρόβλημα;
Πιστεύω ότι το πρόβλημα με το χρέος αφορά διάφορα σημεία στο μέλλον, όταν κορυφώνονται οι πληρωμές. Υπάρχει λοιπόν καθαρά ένα θέμα που πρέπει να επιλυθεί με τους πιστωτές, αν βρίσκεται σε βιώσιμο δρόμο ή αν χρειάζεται κάποια προσαρμογή.
Δεν είναι καινούργιο πρόβλημα, είναι κάτι που συζητάμε με την Ελλάδα εδώ και τρία χρόνια. Συμμερίζομαι λοιπόν κάπως τη θέση ότι κάτι πρέπει να γίνει με το χρέος. Την κορύφωσή του, όπως την αποκάλεσα.
ΕΡ: Πιστεύετε ότι υπάρχει κάποιο «κλειδί» για την Ευρώπη, προκειμένου να ξεκλειδώσει ένα καλύτερο μέλλον; Θεωρείτε ότι είναι κυρίως οικονομικό ή πολιτικό το θέμα;
Πιστεύω και τα δύο. Συμμερίζομαι την άποψή σας. Μια από τις κύριες αιτίες κατά τη γνώμη μου είναι η ανισότητα στην Ευρώπη, προφανώς μεταξύ των χωρών, αλλά και εντός των χωρών επίσης. Και το βλέπετε αυτό όταν υπάρχουν ανεπτυγμένες χώρες όπως η Γαλλία ή αναπτυσσόμενες χώρες στην Α. Ευρώπη όπου η ανισότητα έχει αυξηθεί και αυτό έχει οδηγήσει σε πολιτικές εντάσεις, στην άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων σε πολλές χώρες. Αν ξεκινήσουμε λοιπόν απ’ αυτό πρέπει να σκεφτούμε τι κάνουν οι θεσμοί: η ΕΕ, η EBRD και άλλοι, τι μπορούν να κάνουν για να μειώσουν την ανισότητα.
Αυτός είναι ο λόγος που δίνω τόσο μεγάλη έμφαση τα τελευταία χρόνια στην προσπάθεια της EBRD να μειώσουμε τους κοινωνικούς αποκλεισμούς. Να γίνουμε πιο «συμπεριληπτικοί». Στο παρελθόν, όταν δημιουργήθηκε η EBRD, κανείς δεν πίστευε ότι θα είχε ένα ρόλο στο θέμα αυτό της «συμπεριληπτικότητας». Αλλά τα πράγματα άλλαξαν. Αν τα πράγματα αλλάζουν πρέπει και εσύ να αλλάζεις.. Γι αυτό η EBRD θέτει με τόση έμφαση στον δανεισμό σ’ αυτούς που δεν έχουν πρόσβαση στην αγορά. Όπως στις γυναίκες επιχειρηματίες. Σε πολλές χώρες στις οποίες δουλεύουμε οι γυναίκες επιχειρηματίες είναι αποκλεισμένες από την αγορά. Δεν έχουν πρόσβαση στη χρηματοδότηση. Συχνά λόγω κοινωνικών προκαταλήψεων, αλλά και λόγω του τρόπου που αντιμετωπίζονται από τις τράπεζες. Οι τράπεζες δανείζουν αν έχεις ιδιοκτησία την οποία χρησιμοποιούν ως εγγύηση. Αλλά η ιδιοκτησία είναι συνήθως στο όνομα των ανδρών. Ετσι επανασχεδιάζουμε ορισμένα από τα πιστωτικά μας προϊόντα ώστε οι τράπεζες να δανείζουν τις γυναίκες επιχειρηματίες.
ΕΡ: Σε κεντρικό ευρωπαϊκό επίπεδο πιστεύετε ότι χωρίς νέο χρήμα, κυρίως από τη Γερμανία, μπορούμε να δώσουμε νέα πνοή στην Ευρώπη; Ο Πρόεδρος Μακρόν έχει προτείνει φιλόδοξα σχέδια.
Δεν θα σχολιάσω ούτε τις φιλοδοξίες του κ. Μακρόν ούτε τις αντιδράσεις της Γερμανίας σ’ αυτές τις φιλοδοξίες. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι δεν μπορείς να επιλύσεις τα προβλήματα συζητώντας τα, αν δεν παροχετεύσεις χρήματα και όχι μόνον χρήματα, αλλά και ελπίδα και ευκαιρίες. Ευκαιρίες θα έλεγα περισσότερο από χρήματα.
Τα χρήματα βοηθούν τους ανθρώπους που νιώθουν ότι το παρόν σύστημα δεν δουλεύει γι αυτούς, ότι δουλεύει για τις ελίτ. Η EBRD κάνει αυτό που της αναλογεί, σας έδωσα ένα παράδειγμα, ένα άλλο είναι να κάνουμε περισσότερα για τις φτωχότερες περιοχές της χώρας, όχι μόνον στην Αθήνα, αλλά να φτάσουμε και στις αγροτικές περιοχές περισσότερο. Ενας τρίτος τομέας είναι η ανεργία των νέων, η οποία είναι πολύ υψηλή σε πολλές χώρες γι αυτό εστιάζουμε όλο και περισσότερο στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) γιατί απασχολούν όλο και περισσότερο νέους ανθρώπους.
Είναι καλά νέα για μένα ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ένας ακόμη πολυμερής θεσμός, σκέφτεται μ’ αυτόν τον τρόπο όλο και περισσότερο τώρα. Ξεκινήσαμε αυτό το ταξίδι εδώ και χρόνια αλλά η EBRD έμαθε ότι δεν μπορεί να λύσει αυτό το πρόβλημα μόνη της και χρειάζεται την Επιτροπή να διοχετεύσει χρηματοδότηση σε περιοχές που ο κόσμος πιστεύει ότι δεν υπάρχει ελπίδα. Πιστεύω ότι είναι μια μεγάλη πρόκληση.
ΕΡ: Αυτές οι πρωτοβουλίες μπορούν να προλάβουν την επέκταση των αρνητικών συναισθημάτων των ευρωπαίων πολιτών για την ΕΕ;
Αυτό μπορεί να γίνει σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Δεν μπορεί να γίνει αύριο Δεν σημαίνει ότι επειδή η EBRD δανείζει τις γυναίκες επιχειρηματίες θα αλλάξει ο κόσμος αύριο. Υπάρχει μια γενική προσπάθεια από την πλευρά μας να κάνει πράγματα με διαφορετικό τρόπο και όχι μόνον να ελπίζουμε ότι η αγορά μπορεί να επιλύσει τα πάντα. Δεν θα γίνει έτσι.
Και δεν πιστεύω ότι η κατάσταση της ανισότητας θα επιλυθεί σε δύο τρία χρόνια. Θα πάρει πέντε, δέκα, δεκαπέντε χρόνια το ταξίδι, αλλά ανησυχώ όπως κι’ εσείς γιατί αν δούμε κάποια από τα εκλογικά αποτελέσματα σε ορισμένες από τις χώρες που δουλεύουμε…
ΕΡ: Κι έχουμε μπροστά μας και τις ευρωεκλογές…
Είναι ανησυχητικό όχι μόνον στην Α. Ευρώπη, αλλά και στη Δ. Ευρώπη. Κι αυτό πρέπει να διευθετηθεί επειγόντως.
ΕΡ: Μετά απ αυτά είστε αισιόδοξος;
Πάντα είμαι αισιόδοξος, αλλά πιστεύω ότι έχουμε ένα μακρύ ταξίδι
Σε κάθε χώρα υπάρχει ένας εκλογικός κύκλος, 4-5 χρόνια και θα ήταν καλό αν τα κόμματα δεν σκέφτονταν μόνον εντός του εκλογικού κύκλου, αλλά πιο μακροπρόθεσμα και περισσότερο το εθνικό και όχι το κομματικό συμφέρον.
ΕΡ: Στην Ελλάδα ζούμε το άγριο φαινόμενο του brain drain, γιατί δεν είναι μόνον οικονομική η απώλεια, αλλά και οικονομική και πολιτιστική
Θα υπάρξει μια έκθεση από την EBRD τον Νοέμβριο που θα έχει αυτό ως κύριο θέμα. Ξέρετε, το brain drain είναι ενδιαφέρον φαινόμενο επίσης, γιατί μπορεί να αναστραφεί. Ρίξτε μια ματιά στην Ινδία στις δεκαετίες του ΄60 και το ΄70, όταν υπήρχε μαζικό brain drain, γιατί η οικονομική πολιτική δεν έδινε καμιά ελπίδα. Πολλοί επέστρεψαν στη συνέχεια για να ζήσουν και να δουλέψουν και έβαλαν τα λεφτά στη χώρα. Δείτε την Ιρλανδία και την Πορτογαλία. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, η Ιρλανδία έχασε νέους ανθρώπους που μετά γύρισαν πίσω . Η Πορτογαλία έχασε νέους που πήγαν στην Αγκόλα και τη Μοζαμβίκη και τώρα είναι πίσω, καθώς η Πορτογαλία ανακάμπτει. Αρα, είναι δυνατόν να αναστραφεί αυτή η πορεία αλλά χρειάζεται… ξέρετε και στην Ιρλανδία και στην Πορτογαλία κάνανε πολύ καλή δουλειά για την ανάκαμψη και οι άνθρωποι θέλησαν να επιστρέψουν.
ΕΡ: Είναι μόνον θέμα ανάπτυξης ή χρειάζεται κάτι ευρύτερο;
Στην περίπτωση της Ινδίας ήταν κάτι παραπάνω από την ανάπτυξη. Χρειαζόταν αλλαγή του οικονομικού μοντέλου, αλλαγή της νοοτροπίας, η θεώρηση ότι ο ιδιωτικός τομέας αξίζει, κάτι που δεν ίσχυε το ΄60 και το ΄70 αλλά από τη δεκαετία του ΄90 και μετά οι άνθρωποι άλλαξαν …Αρα είναι δυνατόν!
